Bu gün görkəmli şair Vaqif Bayatlı Odərin doğum günüdür. Filologiya elmləri doktoru, Əməkdar jurnalist Sona Vəliyevanın Vaqif Bayatlı Odərin poeziyası haqqında "Əllərini göy üzünə dua kimi açan şair" adlı məqaləsini təqdim edirik:

(Göy üzünü ayaq­yalın gə­zən, Al­la­ha doğ­ru ayaq­ya­lın yüyürən, qəl­bi ye­ni do­ğu­lan körpə ki­mi tər­tə­miz, ço­cuq­la­şa-ço­cuq­la­şa saf­la­şan ru­huy­la Əraf­dan ke­çib bi­zi də əl­lə­ri­mi­zin göy üzünə çi­çək ki­mi açıl­ma­sı­na ça­ğı­ran, “yup­yum­ru” Eş­qin sa­hi­bi Va­qif Ba­yat­lı­ya ünvan­la­nan su­al­la­rı­ma ca­vab al­maq üçün ya­zı­lan açıq mək­tub...)

Mil­yon il­lə­rin o üzündə nə var, nə yox, şair? O il­lər­dən ba­xan­da in­san oğ­lu­nun mə­nə­vi bi­çi­mi ye­­rin­­də­­mi­­?

Bəl­li­dir, hər şey­dən, yer­dən, göydən, lap hər şey­dən öncə yal­nız Ya­ra­dan var... “Ol” de­yin­cə hər şe­yi “ol”du­ran, var edən, bölən, böldürən, ar­tı­ran, ço­xal­dan, hə­rə­kət və bə­rə­kət mən­bə­yi ki­mi kai­na­tın var­lı­ğı­nı son­suz­lu­ğa doğ­ru, özü bil­di­yi vax­ta qə­dər var edən Al­lah var... Al­lah­dan in­sa­na, in­san­lı­ğa gə­lən yol­da mil­yon il­lər ər­zin­də çox su­lar ax­dı; gah du­rul­du, gah da bu­la­nıq ola­raq qal­dı.

Rə­him, Rəh­man xis­lə­tiy­lə kai­na­tı yönəl­dən, tək olan Al­lah! Ye­rin-göyün “ol”ma­şı­na ni­zam ve­rən Tan­rı­ya üz tu­tan şai­rin Göylə­rin lap di­bi­nə­dək ge­dən sə­ya­hə­tin­dən bi­zə çat­dır­dıq­la­rı onun könül gözünün gördüklə­ri­dir:

Va­rı-yo­xu di­bin­də daş,

Ya­nın­da da daş ba­la­sı.

Bu göy üzündən o ya­na

Tan­rıy­la öyünə-öyünə

Se­vi­nə-se­vi­nə axan su.

Göyün, Ye­rin bünövrə­si­nə “daş” qo­yan Tan­rı­nın da­şa “daş ba­la­sı” ki­mi hə­yan ya­rat­ma­sı, su­yun göy üzündən o ya­na dönüb gəl­mə­siy­lə, Tan­rı­ya şükürlər­lə öyünə-öyünə ax­ma­sı­nı görən, bi­lən bu gər­di­şə şa­hid olan ne­çə şa­ir var bu dünya­­da­­?

Şa­ir, biz ha­mı­mız tə­biə­tin bir par­ça­sı­yıq, bu, bir hə­qi­qət­dir. Tə­bi­ət­də­ki bütün var­lıq­la­rın in­san cis­min­də, hət­ta kim­yə­vi təs­di­qi mövcud­dur... De­mə­li, Al­lah bi­zi zər­rə-zər­rə tə­bi­ət­lə hə­ma­həng ya­ra­dıb ki, ONUN var­lı­ğı­nı in­sa­noğ­lu hər an dərk et­sin. Am­ma ça­yın için­də bir qo­nur da­şın rən­gin­dən gözlə­ri­nə uy­ğun rəng doğ­ma­lı­ğı duy­maq və bu­nu ta­le­yi ki­mi qə­bul et­mək, daş­da qar­daş doğ­ma­lı­ğı tap­maq si­zi ye­nə göyün yer­də­ki ada­mı ki­mi “ələ ve­rir”:

O bu­laq için­də bir qo­nur daş

ta­le­yim­di mə­nim

biz qar­daş ki­mi do­ğul­say­dıq,

O, bu­laq gözündə do­ğul­du an­caq,

Mən in­san gözündə, in­san şək­lin­də.

O da­şın qo­nu­ru o gündən bə­ri

qar­daş rən­gi­tək gözümdə qa­lıb...

Bə­li, şa­ir, gözlə­ri­miz qa­ra, qo­nur, ma­vi daş­lar­la “qar­daş­la­şa­raq” bu­laq ta­le­yi­ni ya­şa­yır, bir kövrək mə­qam­da daş al­tın­dan çağ­la­yıb ürə­yi­mi­zi qəl­pə-qəl­pə söküb apa­rır.

Yup­yum­ru eş­qin sa­hi­bi şa­ir qar­da­şım, dünya gir­də­dir, yum­ru­dur yo­lu, do­la­na-do­la­na in­san­la­rı bir-bi­ri ilə rast­laş­dı­rır, ha­di­sə­lər ox­şar­dır, tək­rar­la­nır, yol­lar dünya­nın be­li­nə do­lan­dıq­ca so­nu ha­mı­mı­zı ey­ni mə­ka­na apar­ma­ğa yönə­lib. Yum­ru, gir­də ya­ra­dı­lan dünya­nın baş­qa qa­çış, çı­xış yo­lu yox­dur. Al­lah bi­lə­rək­dən ölçü-bi­çi­li ya­rat­dı bütün kai­na­tı... Ye­rin hə­rə­kə­ti yol­la­rı dünya­nın və bi­zim ömrümüzdən ke­çi­rə­rək, ha­mı­mı­zı bir mə­kan­da, il­kin Və­tən­də, gəl­di­yi­miz yer­də, Al­lah hüzu­run­da məs­kun­laş­dı­ra­caq... Am­ma bi­zə hə­rə­kət qüvvə­si ve­rən EŞ­QİN bu dünya­da ne­çə şa­ir yum­ru ol­du­ğu­nu gördü, dərk edə bil­­di­­?

Göy üzü, göy üzündə olan­lar ha­mı­mı­zın “Ol”dan əv­vəl­ki ömrümüzdə gördüklə­ri­miz, için­dən gəl­dik­lə­ri­miz, nə­dən do­ğu­lu­şu­muz­dan qırx günmüddə­ti­nə yad­da­şı­mız­dan po­zu­lub, ye­ni­dən ya­zı­lı­r?

İla­hi bil­gi­lə­rin, mə­lək yad­da­şı­nın yer ca­zi­bə­sin­də iti­ril­mə­si bir an­lıq ömrümüzdə “lövhü-məh­fuz­da” ya­zı­lan qis­mə­ti­dir­sə, Ye­rin dər­di çox ağır­dır, şa­ir... “Eheyy, göy üzünün üzündə­ki­lər, kim­si­ni­z?” – de­yə səs­lən­sək də, göyün sir­ri sirr ola­raq qa­lır, hər kə­sə açıl­mır. Bəl­kə, in­san elə göyü, göy sa­ki­ni ol­du­ğu­nu unu­da­raq yer­də “mə­nəm-mə­nəm­lik” id­dia­sı­na, nəf­si­nin bə­la­sı­na bu­na görə düçar olu­r? Siz­dən so­ru­şub bil­mək is­tə­dim, göy üzünün o üzündən bu üzünü din­lə­yər­kən, göyə yer­dən, ye­rə göydən ba­xar­kən “Eşq”in Tan­rı­ya ça­ta­ca­ğı yol­da ya­ra­nan çə­tin­lik­lə­rə bəx­tə­vər­lik de­mək olar­­mı­­?

Hər an üzü Al­la­ha tək bir yol olar an­caq,

Al­lah görünməz, du­yu­lar an­caq.

– mə­qa­mı­na qə­dər ovu­du­la bil­mə­yən tən­ha­lıq­lar, kə­dər­lər, sev­gi­lər ne­çə kə­rə ya­nıb, kül olub, öz yox­lu­ğun­dan “var” ol­ma­ğa, əbə­di­lik qa­zan­ma­ğa İla­hi rüsxət ala bil­­di­­mi­­? Be­lə­cə, yox­dan var ol­ma­ğa gə­lən yo­lun əzab­la­rı­nın se­vinc, kə­də­ri­nin nə­şə, ölümün isə əsl hə­yat, əbə­di ömür de­mək ol­du­ğu­nu öyrə­dən mə­nə­vi yüksə­li­şin sir­ri­nə hər adam Va­qif ol­maz. Ən böyük eş­qin göz yaş­la­rı­nın mən­bə­yi­nin “göy üzündən o ya­na Tan­rıy­la öyünə-öyünə, se­vi­nə-se­vi­nə axan su”dan baş­la­ma­sı da hə­qi­qət­dir. Əks hal­da, bütün doğ­ma­la­rı­nın yox­lu­ğun­da Al­lah­dan tə­səl­li bu­lan in­san oğ­lu, Al­la­hı­nı iti­rən­də, can­lı me­yi­tə çev­ri­lib, sər­gər­dan ol­maz­dı ki...

Tan­rı­nın dər­ki də, ona sev­gi­lər də, tökülən göz yaş­la­rı da eş­qin çə­ki­sin­də in­sa­na qa­nad bi­çi­mi ve­rir­miş, yüksə­liş üçün, Tan­rıy­la qo­vuş­maq üçün:

Göyün göz ya­şın­dan sər­xoş,

ca­nın qəm­dən!

Ağ­la­ma, dur!

Əsl göz ya­şı ağ­lan­mır,

əsl göz ya­şı udu­lur...

Var ol­sun içi­miz­də udu­lan müba­rək göz yaş­la­rı!

Əziz şa­ir, udu­lan göz ya­şın­da içi­mi­zin uc­suz-bu­caq­sız ge­niş­li­yi qa­rış-qa­rış yu­yu­lub arı­nır, tə­miz­lə­nir, dua­lar­dan büllur qa­nad ta­xa­raq, eşq səc­ca­də­sin­də and na­ma­zı qıl­dı­rıb, bi­zi göy Və­tə­ni­nə sa­kin ol­ma­ğa uğur­la­yır... Am­ma hər adam ge­dib ORA ça­ta bil­mir. Göylə­rin sa­ki­ni olan şai­rə, yer­də qəsr­lər, sa­ray­lar ucal­dıl­sa da, göyün qa­rı­şı­na be­lə də­yiş­məz:

Ölümsüzlük sə­ni di­lər,

Ölüm hər ada­ma gə­lər,

Ölümsüzlük gəl­məz, ge­di­lər...

– de­yir­si­niz... Bə­li, ge­di­lir, ye­rin nəf­sin­dən, qal­ma­qa­lın­dan, bəh­sə-bəh­sin­dən, var-dövlət ya­rı­şın­dan azad ola­rıq, qə­fəs­dən uçub, azad­lıq qa­za­nan quş ki­mi...

 “An” mə­sə­lə­si­ni so­ru­şa­caq­dım, şa­ir...

Əziz şa­ir, si­zin üçün əsas olan ru­hu­nu­zun ta­ri­xi­dir, ru­hu­nu­zun ölməz­li­yi­dir... “Cis­ma­ni, fi­zi­ki it­ki­lə­rin ta­ri­xi “an” mə­sə­lə­si­dir” de­yir­si­niz... Elə isə dünya­da in­san­lar “an”lıqya­şam­la­rın­da bu qə­dər da­ğın­tı­la­ra, müha­ri­bə­lə­rə, in­san ölümlə­ri­nə, göz yaş­la­rı­na sə­bəb ola­raq et­dik­lə­ri əməl­lər­lə Al­la­ha qar­şı çıx­­mır­­lar­­mı­­? Elə isə dünya hə­ya­tı an ola­raq bit­dik­də, gözlə­ri qa­pa­na­na ya­xın, “dünya söndükcə sən görünürsən, İla­hi” fik­ri doğ­ru­lan an Al­lah qar­şı­sın­da əməl im­ta­ha­nı­nın ca­va­bı ya­şam tər­zi ki­mi öncə­dən öyrə­nil­mə­li de­­yil­­di­­mi­­? Şə­rin tə­lim­çi­si­nə uy­ma­ma­ğa ça­ğı­ran dörd müqəd­dəs sə­ma­vi ki­ta­bın göstər­di­yi qur­tu­luş, xi­las yo­lu­nu unut­ma­ğa nə­lər ma­ne ol­du, şair?

Di­ni rə­va­yət­lər­də de­yi­lir ki, on ikin­ci imam Meh­di­nin zühu­ru ilə yer üzü ye­ni əmin-aman in­ki­şaf mər­hə­lə­si­ni ya­şa­ya­caq. Si­lah­lar eks­po­na­ta çev­ri­lə­cək və ya qurd qu­zuy­la ot­la­ya­caq. Be­lə bir za­man mər­hə­lə­si­nə in­san­lıq qə­dəm qo­ya­ca­ğı­na göy sa­ki­ni ola­raq ümi­di­niz var­mı, şair?

“Ci­na­yət” və “cə­za” sözlə­ri­nin lüğət­dən si­lin­mə­sin­də, iş­ğal, müha­ri­bə, nif­rət və irq­çi­lik, əzən və əzi­lən tə­bə­qə­lə­rin nə de­mək ol­du­ğu­nun mə­na­sı­nın lüğət­lər­dən ax­ta­rı­la­ca­ğı vax­tın-za­ma­nın ye­tiş­mə­si­nə in­san­lı­ğın saf­laş­ma­sı­na, arı­nıb, du­rul­ma­sı­na şei­rin gücü ye­­tər­­mi­­? Axı Yer üzünə in­sa­nın Tan­rı tə­rə­fin­dən tər-tə­miz, hət­ta qa­nad­lı göndə­ril­di­yi hal­da qa­nad­la­rı­mı­zı yan­dı­ran şey­ta­na ni­yə uy­mu­şu­q? Bu bir hə­qi­qət­dir ki, Tan­rı­dan uzaq­laş­dıq­ca fürsə­ti qi­sas­çı şey­ta­na bu­rax­mı­şıq:

Tan­rı­dan uzaq­laş­dıq­ca in­san­lar

Qa­nad­sız­la­şır, qəd­dar­la­şır on­lar,

Qəd­dar­la­şır on­la­rın

Ye­ri­şi, yo­lu, izi də.

Çə­ki­lib in­san­lar­dan

Göy üzünün o üzünə

Qəm çə­kir Tan­rı­nın özü də...

• de­yir­si­niz... Al­la­hın “qəm çək­mə­si” fə­la­kət­dir, şa­ir. Bir ərköyün, na­dinc övlad­la bir ata-ana əsir, ye­sir, naə­lac qa­lır. Yer üzü, in­san­lar haqq yo­lun­dan sar­pan­da Al­lah qəm çə­kə-çə­kə, sə­bir­lə dözər. Al­la­hın qə­min­dən, qə­zə­bin­dən ya­ra­nan zəl­zə­lə, su­na­mi, tor­paq sürüşmə­si dünya­nı bürüyən­də, ya­yın qo­ra­bi­şi­rən ayın­da qar yağ­dı­ran Al­la­hın “yo­lu­nu­za qa­yı­dın” me­sa­jın­da­kı işa­rə­lər az ada­ma agah olur. Xi­las yo­lu ye­nə də Al­la­ha, Ya­ra­da­na, onun yer üzündə tə­cəl­la et­di­yi var­lıq­la­ra sev­giy­lə, eşq­lə ya­naş­maq­dır. Eşq­də var olan hər şey gözəl və bütün isim­lə­ri ilə mükəm­məl Al­la­hı, vəsf et­di­yin­dən in­sa­nın saf­laş­ma­sı­na, müba­rək­ləş­mə­si­nə inam­lar ço­xa­lır, ar­tır. Könül­lə­rə uçuş edən, könüllər­dən haq­qa doğ­ru uca­lan qa­nad­lı, yup­yum­ru eşq­lər var ol­sun, şa­ir... Əgər şe­ir Tan­rı­ya doğ­ru uçuş­dur­sa, Nə­ri­man Qa­sı­moğ­lu­nun Si­zə it­haf olu­nan “Eşq el­çi­si” şei­rin­də de­yil­di­yi ki­mi, İla­hi uçu­şa, qa­nad­çal­ma­ya ru­hən könül ver­miş şai­rin sə­ma­ya uca­lar­kən saf əməl­lə­rin, tə­mən­na­sız sev­gi­nin nu­run­dan ba­şı­nın üzə­rin­də ya­ran­mış ha­lə be­lə bir baş­qa qi­ya­fə­də Ya­ra­da­na doğ­ru ca­na­tım, de­­yil­­mi­­?!

Sən də ol­dun eşq el­çi­si,

yükün nə gözəl!

Göy üzündə süzür ru­hun,

pey­kin nə gözəl!

Bu eşq ala­yı bir ya­zı,

dər­gah­dan gə­lir ava­zın,

açır­san Tan­rı qa­pı­sın,

ər­kin nə gözəl!

Hey uçur­san könlümə tuş,

mə­lək­lər sev­gin­dən bi­huş,

bu nə qa­nad, bu nə uçuş,

ha­lın nə gözəl!

Qəl­bin­dən nur qəl­bi­lə­nir,

ya­na­ğın­da lə­pə­lə­nir,

ba­şın­da nur tə­pə­lə­nir –

ha­lən nə gözəl!

Bi­zi be­lə öyrət­di­lər, mə­bə­də, pi­rə, məs­ci­də ayaq­ya­lın gi­rin, di­li dua­lı gi­rin, “Bis­mil­lah”la, “La İla­hə İl­ləl­lah”la gi­rin... Min il­lər­dir Al­lah kə­la­mı olan müqəd­dəs mə­kan­la­rı həm də könül mə­bə­di bil­dik, ürə­yi­mi­zin dərd­lə­rin, qəl­bi­mi­zin mu­nis is­tək­lə­ri­nin məhz bu­ra­dan Tan­rı­ya tez ça­ta­ca­ğı­na inan­dıq. Siz isə mil­yon il­lər­dir, Al­la­hın ilk ya­rat­dı­ğı nəs­lin nüma­yən­də­si ki­mi, saf-müqəd­dəs ar­zu­la­rı­nız­la göyün, ye­rin – bütün kai­na­tın sa­ki­ni ola­raq, göy üzünə ayaq­ya­lın qə­dəm qo­ya­raq bi­zi Al­la­ha doğ­ru səs­lə­yir­si­niz. Si­zə qo­şu­lub uç­duq­ca bə­zi hə­qi­qət­lə­ri da­ha də­rin­dən dərk edi­rik. Gözümüzü qa­pa­ya­raq iç dünya­mı­zın gözlə­ri ilə ha­mı­nın görə bil­mə­di­yi yer­lə­ri, gözəl­lik­lə­ri görürük. Qu­laq­la­rı­mı­zı qa­pa­ya­raq heç ki­mə du­yul­ma­yan səs­lə­ri eşi­də bi­lə­rik. Ta­nı­ma­dı­ğı­mız, bəl­kə də, do­ğul­ma­yan adam­la­rın sev­gi­si ilə həs­rət çə­kə-çə­kə bəx­tə­vər ola­rıq.

Ye­nə si­zə dönürəm: “Xoş gəl­mi­si­niz! Lütfən, ayaq­ya­lın ke­çin, göy üzündə hər an üzü Tan­rı­ya doğ­ru ayaq­ya­lın yüyürün, yüyürürkən körpə­lə­şən, ço­cuq­la­şan, hər ul­duz­la öpüşən ayaq­la­rı­nız, üzü Tan­rı­ya açı­lan bütün çi­çək­lər­tək göy üzünə açı­lan əl­lə­ri­niz, hər an Al­la­ha “Can!” de­yən ca­nı­nız yup­yum­ru bir du­ay­la, yup­yum­ru bir göylə, “xoş gəl­mi­si­niz” – de­yir­si­niz, Bu­yu­run! – de­yir­si­niz, saf­la­şın, ay­rı­lıq­la­ra son qo­ya­raq Al­la­ha dönün!” – söylə­yirs­niz:

Min il­dir, mil­yon il­di,

Göylər­də ayaq­ya­lın

Sə­nə sa­rı qa­çı­ram,

Ayaq­la­rım se­vi­nir,

Yo­lum se­vi­nir, Al­lah!

Dua­la­rı, “UÇUŞ”la­rı ilə bi­zi də göylə­rə doğ­ru uçuş xət­ti­nə səs­lə­yən şai­rə son­suz say­ğı və so­nu bit­mə­yən su­al­la­rım­la...